رسانه موجان

تقلب در صنعت غذا زمانی رخ میدهد که مصرف کنندگان درباره کیفیت غذا و یا محصولی که تهیه میکنند فریب خورده باشند. متاسفانه این ترفند اغلب مزیتی برای فروشندگان این حوزه محسوب میشود.طبق مطالعه ای که در سال 2016 در کانادا انجام شد بیش از 75% افراد حاضرند 1 تا 5% مبلغ اضافه برای دریافت محصولات بدون تقلب پرداخت کنند. %24 نیز تقلب در این صنعت را به عنوان ریسکی بزرگ برای سلامتی خود میدانند.

تقلبی که با انگیزه اقتصادی در صنعت غذا رخ میدهد مشکلی جدی در حفظ امنیت خوراک و دارو به شمار میرود. به طور مثال وجود ملامین در شیر که منجر بیماری بیش از 300 هزار نفر شد.سندروم روغن زیتون سمی به دلیل وجود ناشی از آنیلین در آن بود مرگ تقریبا 300 نفر و بیماری مزمن افراد بیشماری را در زمان بسیار کوتاهی رقم زد.

تقلب در صنایع غذایی فارغ از تاثیر نامطلوب و مخربی که بر سلامتی افراد دارد، نقش بسیار مهمی در اعتماد سازی منفی مصرف کنندگان نسبت به صنایع غذایی و سازمان های دولتی دارد. افراد متخصص در حوزه سلامت غذا متعهد به حفظ امنیت مواد غذایی هستند اما وجود نقاط کور در زنجیره تامین مستعد فراهم کردن موقعیت های تقلب برای اشخاص و انواع کسب و کارهاست. تقلب هایی که در صنایع غذایی رخ میدهد بسیار پرهزینه است.هزینه تقلب ها در صنعت غذایی جهانی چیزی حدود 30 میلیارد یورو در هر سال تخمین زده میشود.

تقلب و ایمنی در غذا

کلاه برداری غذایی معمولا به هر اقدام مشکوک عمدی گفته میشود که افراد دارای کسب و کارهای صنایع غذایی تصمیم به فریب مشتریان خود میگیرند. ارائه بی کیفیت محصولات اغلب به منظور کسب منافع اقتصادی بیشتر برای مالکان و صاحبان این حوزه رقم میخورد. این تنها توصیف یک مورد از اقداماتی است که در این حوزه انجام میشود در حالی که بسیار بیشتر از این تعداد است. نمونه هایی از تقلب در این صنعت شامل موارد زیر است. افزودن شکر به عسل، فروش گوشت گوساله معمولی به جای گوشت واگیو (Wagyu) ، و تزریق ژل به میگو به منظور بزرگتر و حجیم شدن آن است.

شاید مثال های ارائه شده در نگاه اول اعتماد و منافع اقتصادی مشتریان را نشانه گرفته باشد. که خود این امر هم نیازمند اقدام جدی دولت است. اما موارد دیگر تقلب های غذایی میتواند تهدیدی مستقیم برای سلامت مصرف کنندگان و مشتریان باشد. این موارد شامل افزودن ملامین به شیر خشک، سرب به زردچوبه و مواد خطرناک شیمیایی به شیر است.

در پایان باید این نکته را اضافه کرد که تهدیدات سلامتی حتی میتوانند غیرمستقیم هم باشد. به طور مثال وقتی مواد غذایی که ارائه میشود با پایین ترین کیفیت به دست مصرف کنندگان میرسد. این مورد بارز ترین مثال از محروم شدن افراد از مزایایی است که بابت آن هزینه کرده اند. بدین ترتیب تقلب در صنایع غذایی همیشه به کیفیت آن مربوط میشود.

برخی موارد شامل خود محصول (گرد و غبار چوب در پودر گشنیز خشک شده) یا فرآیند آن (فروش محصول غیر حلال به جای حلال) میشود. میتوان گفت که تقلب در صنایع غذایی به عنوان یک اثر ثانویه میتواند سلامتی افراد را به خطر بیندازد. مثال این مورد اضافه کردن فرمالدئید به ماهی و آلرژن های غیرمجاز به محصولات غذایی است.

در سطح ملی، انتشار خبرهایی با محتوای تقلب در صنایع غذایی میتواند اعتماد و اطمینان افراد جامعه را نسبت به تامین کنندگان مواد غذایی را کاهش دهد. نوع موفقیت آمیز آن حتی میتواند موجب افزایش انواع تقلب ها و به خطر انداختن ایمنی و یکپارچگی زنجیره تامین مواد غذایی شود.

تشخیص و پیشگیری از تقلب در مواد غذایی

چندین نکته کلیدی تشخیص و پیشگیری از تقلب در مواد غذایی را دشوار میسازد. نکته اول این است که وقتی در این حوزه صحبت میشود بدانیم منظور از تقلب دقیقا چیست و مرز بین آن و بازاریابی کجاست. این امر مستلزم تعریف دقیقی از مفهوم تقلب در حوزه صنایع غذایی است. این مرز سبب کندی در مسیر خلاقیت نمیشود بلکه از سلامت و امنیت مشتریان محافظت میکند.

مورد دوم عدم وجود ابزارها و دانش تخصصی است. بدین منظور که تشخیص تقلب برای مصرف کنندگان را در سوپرمارکت و غرفه های عرضه مواد غذایی دشوار و یا حتی غیرممکن میسازد. حتی ممکن است افراد بعد از مصرف نیز قادر به درک این سوء استفاده ها نیز نباشند. البته فقط در یک مورد این مورد نقض میشود و آن خطرات فوری است که به دنبال مصرف آن ماده غذایی پیش می آید. این بدان معناست که ارزیابی و تشخیص موضوع تقلب را نمیتوان به مصرف کنندگان واگذار کرد و از آنها انتظار داشت. این موضوع باید توسط دولتمردان و متخصصین صنایع غذایی پیگیری شود.

سوم، شناسایی و پیگیری افرادی که مرتکب انواع تقلب ها میشوند اغلب دشوار است. چرا که بعد از کشف یکی از روش های انواع تقلب، روش دیگری را به کار میبرند. در مورد سوم باید این نکته را ذکر کرد که استفاده از مواردی مانند ملامین که برای تقلب استفاده میشود به راحتی از طریق آزمایش های مواد غذایی و تست های کیفی قابل تشخیص نیستند. این امر هم نیازمند خلاقیت و هم پیشگیری در تشخیص تمامی تقلب هاست. به طور مثال پذیرش فناوری های جدید و خلاقانه دیجیتالی در زمینه ردیابی یکی از انواع آنهاست.

آسیا و اقیانوسیه

داده های آماری محدودی از انواع تقلب ها در صنایع غذایی منطقه آسیا و اقیانوسیه گزارش شده است. اما همچنان در معرض بیشترین تعداد کلاه برداری در این زمینه قرار دارند. علاوه بر این، با جهانی شدن تامین مواد غذایی در زنجیره های طولانی و پیچیده که اغلب در ردیابی نیز دشوار هستند، فرصت های جدیدی برای به کار بستن انواع تقلب ها فراهم میکند. تهدیدات بالقوه ایمنی و بهداشتی میتواند در نتیجه به کار بستن انواع تقلب ها حاصل شود.

در یک بررسی اجمالی از موارد تقلب 3 سال گذشته در منطقه آسیا و اقیانوسیه میتوان به نمونه های فراوانی از تقلب های غذایی “سنتی” رسید. این تقلب ها، محصولات و اهداف تجاری مشترکی را به عنوان هدف قرار دادند و برای هزاران سال است که در حال انجام است. خلاصه روند این تقلب ها در گزارش ماهانه کمیسیون اروپا (2020) نیز قابل مشاهده است.

موارد زیر گزارشی از انواع تقلب ها در صنایع غذایی در منطقه آسیا و اقیانوسیه در 5 سال گذشته است.

استرالیا

تقریبا 20% عسل های موجود در استرالیا با موادی مانند نیشکر و سیروپ ذرت ترکیب میشوند. نرخ نمونه های آلوده برای واردات از آسیا تا 50% نیز گزارش شده است.

بنگلادش

مقامات ملی بنگلادش مجبور شدند کارخانه آبمیوه های مصنوعی را تعطیل کنند. چرا که در این کارخانه از مواد شیمیایی خطرناک به جای انواع میوه ها استفاده میشد.

پاکستان

پاکستان پنجمین تولید کننده شیر در دنیاست. با وجود این اعتبار، متاسفانه مقامات دولتی کشور مقدار زیادی از شیرهای تقلبی را مصادره میکنند. ترکیب شیر با اوره و آب آلوده یکی از مهم ترین دلایل مصادره است.

چین

با همکاری دانشمندان چینی و ایتالیایی مطالعه ای بر روی 153 نمونه DNA از 30 برند مختلف ماهی Xue Yu که نژادی از ماهی کاد (Cod) هستند، انجام شد. آنها دریافتند که 58% از نمونه ها با انواع دیگر ماهی ها جایگزین شدند.

تایوان (استانی در چین)

رییس یک شرکت فرآوری مواد غذایی در این استان متهم شد. علت آن مخلوط کردن روغن پالم بی کیفیت و سایر روغن های ارزان قیمت دیگر و فروش آنها به عنوان روغن زیتون مرغوب اعلام شد. در این مورد، علاوه بر استفاده از مواد بی کیفیت و نامرغوب، استفاده از رنگ های مصنوعی نیز گزارش شد.

چالش های جدید

چالش های جدید تقلب های غذایی در منطقه آسیا و اقیانوسیه به رشد سریع تجارت الکترونیکی مواد غذایی مربوط است. کشورهایی مانند استرالیا، چین، اندونزی، ژاپن و کره جنوبی به صورت عام در حال تجربه رونق های بسیاری در زمینه تجارت الکترونیک و البته با سرعت فزاینده تری در حال تجربه تجارت الکترونیک مواد غذایی هستند. 3 مورد از 10 فروشگاه خواربار آنلاین برتر دنیا در آسیا هستند. اکثریت آنها در چین، ژاپن و کره جنوبی قرار دارند.

مشکلات متعددی در ارتباط با تجارت الکترونیک غذا، و به ویژه بین مشاغل و مصرف کنندگان وجود دارد. این ارتباط موجب آسیب پذیری بیشتر تجارت الکترونیک با تقلب های صنایع غذایی است. این روند نتیجه عدم ارتباط گیری مستقیم مصرف کنندگان با تاجران است. چرا که برای آنها هیچ گاه فرصتی فراهم نمیشود تا بتوانند آیتم های مورد نیاز خود را قبل از خرید بررسی کنند. یکی دیگر از دلایل را نیز میتوان الزام پرداخت پیش از تحویل مصرف کنندگان دانست.

در بخش قبلی نمونه هایی از انواع تقلب ها در صنایع غذایی منطقه آسیا و اقیانوسیه ذکر شد. برای شناختن بهتر مجوزهای قانونی و تکنولوژی های جدید در راستای کاهش تقلب های غذایی، نیاز است که درک درستی از مفهوم آن حاصل شود.

فائو

فائو نیز (Food and Agriculture Organization) در این زمینه فعال بوده است و در سال 2019 یک جلسه کارشناسی با آن محتوا تشکیل داد. بعد از 4 روز بحث و مناظره در این جلسه کارشناسی، 3 عامل کلیدی که به نوعی زیربنای انواع تقلب های غذایی هستند مشخص شد. این عوامل از طریق رسانه های بین المللی و ملی اطلاع رسانی شد. نیت و قصد افراد برای انجام تقلب ها بسیار متفاوت از انواع اشتباهات و خطاهایی است که ممکن است پیش بیاید. فریب افراد به هر شیوه ای و در هر سطحی از زنجیره تامین قابل انجام است.

به طور مثال با انواع برچسب ها و روش های تبلیغاتی خریدار و مصرف کننده را در زمینه ارزش مواد غذایی گمراه میکنند. تقلب در صنایع غذایی با کمی تفاوت نسبت به سایر صنایع انجام میگیرد. یکی از این دلایل وجود مزیت ناعادلانه است که اغلب به دنبال منافع اقتصادی حاصل میشود. لازم به ذکر است که اگر صدمه ای به سلامتی انسان ها وارد شود و یا به مرگ منجر شود، مجازاتی متناسب با سطح آن تخلف در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب تقلب در صنعت غذا به عنوان فریب عمدی مصرف کننده و مشتری برای منفعت اقتصادی شناخته میشود.

نکته ای که پر واضح است این است که هر اقدامی با مفهوم تقلب غذایی در چارچوب های قانونی و حوزه های قضایی در منطقه آسیا و اقیانوسیه ممنوع است. اما طبیعتاً این رویکرد به احساس امنیت منجر نمیشود. چرا که با افزایش انواع موارد تقلب در این مناطق و به طور کلی در جهان نمیتوان آن رویکرد را کافی دانست. سوالی که در اینجا پیش می آید معنی و مفهوم مداخله های قانونی چیست؟ و چه نوآوری های بالقوه فنی برای کاهش تقلب ها میتوان به کار گرفت؟

مداخله های قانونی

حتی با وجود اینکه در حوزه هایی تقلب ها ممنوع است، اما هنوز دولت ها درصدد ارائه تعریفی از تقلب در صنایع غذایی هستند. یک مفهوم درست از تقلب میتواند با ارائه راه حل های هدفمند تر، به میزان شدت آن نیز اشاره کند. هرچه شدت آنها بیشتر باشد، تاثیرات نامطلوب بر اقتصاد و سلامت افراد جامعه خواهد گذاشت. تعداد انگشت شماری از کشورها در آسیا و اقیانوسیه وجود دارند که با وضع قوانین در حوزه های قضایی خود، تقلب های صنعت غذا را تعریف میکنند.

جلوگیری از بروز انواع تقلب ها در حوزه غذایی بسیار ایمن و مقرون به صرفه تر از پیدا کردن آن است. چارچوب های قانونی هم میتوانند و هم در اکثر موارد، توجه ویژه خود را معطوف متوقف کردن تقلب ها کرده اند. این کار از طریق افراد مسئول در حوزه تجارت مواد غذایی با پایبندی به شیوه های درست کشاورزی و تولیدی مناسب انجام میشود.

انواع روش ها

یکی از روش ها برای تقویت و جلوگیری از انواع تقلب ها، به کار بستن ارزیابی های آسیب پذیری در چارچوب های بخش خصوصی و عمومی است.این ارزیابی ها یک شکل شناخته از انواع تقلب هاست که میتواند تاثیرات بسیار مخربی بر سلامت مصرف کنندگان داشته باشد. نمونه های بسیاری از آنرا در بخش های قبلی این مقاله باهم مرور کردیم.

این موارد شامل اضافه کردن آب آلوده به شیر، مواد شیمیایی خطرناک در ترکیب ادویه ها، فرمالدئید در ماهی، و ملامین در شیر خشک هستند. این موارد به صورت کاملا مستقیم سلامتی افرادی که از این محصولات تقلبی استفاده میکنند را تحت الشعاع قرار میدهند. از آنجاییکه تمامی انواع تقلب ها سلامتی افراد جامعه را به خطر می اندازند، چارچوب های امنیت ملی – غذایی هر کشوری آنها را ممنوع کرده و جرم می پندارد. به طور مثال در کشور تایلند برچسب گذاری اشتباه بر روی محصولات نوعی جرم محسوب میشود.

سنجش تقلب ها

یکی از انواع روش هایی که می‌توان موارد مشکوک به تقلب در مواد غذایی را اندازه‌ گیری کرد، به کارگیری استانداردهای غذایی برای محصولات و کالاهای خاص است. به منظور اطمینان حاصل کردن از نحوه عملکرد استانداردهای بین المللی، استفاده از دستورالعمل هایی که توسط کمیسیون Codex Alimentarius به تصویب رسیده است، شدیدا توصیه میشود. به عنوان مثال، اگر فروشنده ای محصولی با برچسب ” آرد خوراکی ساگو ” در یک منطقه قضایی ارائه کند که استانداردهای غذایی با استانداردهای منطقه‌ای Codex Alimentarius منطبق است، اما محصول موردنظر فاقد چنین استانداردهایی باشد به راحتی میتوان تقلب را اثبات کرد.

این موضوع به ویژه هنگامی که موارد فوق الذکر با استانداردهای غذایی ترکیب شوند، قوانین برچسب گذاری آنها می تواند در جلوگیری از انواع تقلب های صنایع غذایی موثر باشد. به بیان ساده تر، اگر اطلاعات مواد غذایی به صورت قانونی و به وضوح ارائه شود، دیگر جایی برای تقلب باقی نخواهد ماند. درست مانند استانداردهای غذایی، تطبیق الزامات برچسب گذاری یک کشور با موارد پیشنهادی توسط کمیسیون Codex Alimentarius استفاده از بهترین شیوه های بین المللی را تضمین خواهد کرد.

قوانین بین المللی

برای مثال کشور ژاپن استانداردهایی را برای برچسب گذاری مواد غذایی (قانون شماره 70 سال 2013) ایجاد کرده است. این قوانین به منظور ایجاد اصول اساسی تضمین ایمنی و فرصت مصرف کنندگان برای انتخاب های مستقل و منطقی است. ماده 13 قانون بهداشت مواد غذایی در کشور کره جنوبی ممنوعیتی برای تبلیغات و برچسب گذاری های غیرواقعی اقلام غذایی اعلام کرده است. هم چنین استفاده از انواع برچسب ها و یا تبلیغاتی که به فریب و گمراهی مصرف کنندگان منجر میشود نیز ممنوع است.

قانون حمایت از مصرف کننده نیز میتواند با تقلب هایی که در صنایع غذایی رخ میدهد برخورد کند. این قوانین برای تکریم حقوق مصرف کنندگان و عدم آسیب به کالاها و خدمات وضع میشود. هم چنین برای اطلاع رسانی در مواردی مانند کیفیت، تعداد، قیمت و جبران خسارتی که به دنبال تقلب ها ایجاد میشود نیز قابل استناد است. قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان هند در سال 1986 مقرراتی برای مقابله با شیوه های تجاری ناعادلانه وضع کرد. تمامی این روش های تجاری برای چندین منظور به کار گرفته میشود.

افزایش فروش، عرضه کالا (از جمله غذا) و یا برای ارائه هر نوع خدماتی با استفاده از روش های ناعادلانه و فریبنده از جمله این روش ها هستند. مثال هایی که در همان مقاله ارائه شد شامل مواردی چون بیان ویژگی های نادرست از اینکه کالاها دارای استاندارد، کیفیت، تعداد، درجه، ترکیب، سبک یا مدل خاصی است. حتی میتواند شامل اظهارات نادرستی به جهت نیازمند بودن یا مفید بودن هر کالا یا خدماتی شود.

در نهایت، تجارت الکترونیک مواد غذایی باید تابع همان الزامات بازار خرده فروشان سنتی باشد که بتواند از مداخلات قانونی خاص نیز بهره مند شود. نیاز است که به جنبه هایی مانند ثبت سوابق و شفافیت، قابلیت ردیابی مواد غذایی، کنترل ها و دخیل کردن تشریفات توجه دقیق تری شود.

مسئولیت دولتمردان

مسئولیت ذینفعان تجارت الکترونیک مواد غذایی در قبال انواع تقلب ها متفاوت است. مسائل احتمالی دیگری نیز ممکن است پیش بیاید. مانند زمانی که مواد غذایی برای فروش آنلاین مطابق با استانداردهای ایمنی غذایی کشور تولیدکننده باشند. البته میتواند با استانداردهای کشور واردکننده تفاوت هایی هم داشته باشند. هیچ یک از این مداخلات قانونی بدون کنترل و عملکرد بهینه بعید است موفق شود. دولت‌ها باید بتوانند انواع تقلب ها در مواد غذایی را تشخیص دهند. یکی از این ابزارها، کنترل واردات در مرزهاست. این امر مستلزم ایجاد بستر قانونی برای کنترل و بازرسی محصولات در مراحل مختلف یک زنجیره غذایی است.

فراتر از فراهم بودن آن بستر قانونی، مقامات دولتی نیز وظایفی بر عهده دارند. وظیفه آنها علاوه بر بازرسی مواد غذایی، استفاده از ظرفیت فنی برای تشخیص فیزیکی است. آنهم زمانی که یک محصول تقلبی باشد. بدین منظور نوآوری های تکنولوژی که در بخش بعد معرفی میشوند می تواند کمک کننده باشد.

فناوری های خلاقانه

کلاهبرداران مواد غذایی در یک رقابت دائمی با یکدیگر هستند. آنها همیشه راه های جدیدی برای کلاهبرداری از مشتریان خود، مقامات و خریداران دقیقی که سعی در دستگیری آنها دارند، ابداع می کنند. کلاهبرداران در تلاش برای افزایش سود خود هستند. آنها با استفاده از هر شیوه ای و بدون نگرانی در این مسیر برای رفاه مصرف کنندگان به پیش میروند. برای مقابله با این حجم از تقلب ها، تنها پیگیری های قانونی کافی نیست. اما تکنولوژی های خلاقانه میتواند تا حد بسیار زیادی در برطرف کردن این شکاف ها موثر باشد.

به طور سنتی، دسترسی به آزمایشگاه ها به منظور تشخیص تقلبی بودن محصولات غذایی یک الزام بوده است. این موضوع از دو منظر مالی و زمانی پرهزینه است. پیشرفت های جدید در دستگاه های سنجش قابل حمل از طریق تأمین مالی و با کمک بخش خصوصی و دولت در کاهش هزینه ها میتواند موثر باشد. به لطف پیشرفت‌های اخیر در فناوری های miniaturisation می‌توان انواع مختلفی از دستگاه های‌ قابل حمل را با استفاده از نور مادون قرمز، فرابنفش و مرئی و یا حسگرهای طیف‌سنجی رامان پیشرفته سطحی ساخت.

پیشرفت های جدید

این پیشرفت ها شامل یادگیری ماشینی مبتنی بر هوش مصنوعی و افزایش کلی در قدرت های محاسباتی میشوند. استفاده از چنین دستگاه های قابل حمل نسبتا ارزان، توانایی انتقال آزمایش و تست را از آزمایشگاه به میدان دارد و نمونه برداری مبتنی بر ریسک را نیز امکان پذیر می کند. استفاده از انواع فناوری‌های تشخیص، کلاهبرداران مواد غذایی را به چالش میکشد.

عملکرد واقعی این دستگاه ها به مرجع پایگاه داده آنها بستگی دارد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل این دستگاه ها را میتوان به پایگاه داده های آنها ارجاع داد. چنین پایگاه‌ های اطلاعاتی مرجع، می‌تواند به طور متمرکز توسط مؤسسه یا سازمانی مستقل نگهداری شوند. این اقدام به منظور افزایش بهره وری برای مقامات و احزاب خصوصی باید به طور یکسان در دسترس قرار بگیرد. پایگاه های اطلاعاتی به طور طبیعی هزینه های قابل توجهی دارند.